Poštovane kolege, prijatelji naučne misli, dragi saradnici!
PUBLIKOVAN ČASOPIS HISTORIJSKI POGLEDI//HISTORICAL VIEWS, god. VIII, br. 13, Tuzla 2025, 382 str.
Rad, trud, entuzijazam su glavni motivi, po kojima članovi Cimoshis Tuzla i Redakcije časopisa „Historijski pogledi“ rade, kako bi se u 21. stoljeću historijska nauka podigla na veći nivo, na kojima kolege u susjedstvu, Europi i Svijetu, rade godinama unazad i u tome uspijevaju, zahvaljujući zajedništvu, upornošću itd.
Sa zadovoljstvom možemo objaviti da je TRINAESTI broj časopisa
“Historijski pogledi”, br. 13, dostupan u Printanoj verziji i Online.
U trinaestom po redu časopisu Historijski pogledi predstavljena je zanimljiva i raznovrsna historijska tematika, prezentovana u 16 naučnih i preglednih radova, te tri prikaza i jedan izvještaj. Riječ je o historijskoj tematici koja tretira važne historijske procese i događaje počev od osmanskog perioda do današnjih dana. Prvo poglavlje Članci, otvoreno je radom dr. Sedada Bešlije „O Bosanskoj Dubici u svijetlu dokumenata Osmanskog arhiva u Istanbulu“. U radu je donesen značajan broj novih važnih činjenica o ovom mjestu, koje prate administrativno-teritorijalni status istog od 1538. godine pa do kraja osmanske uprave. Ukazano je, da od kraja 17. do kraja 18. stoljeća Bosanska Dubica usljed osmansko-austrijskih ratova tri puta podpadala pod austrijsku upravu. U historiografiji Bosanska Dubica je najpoznatija po tzv. Dubičkom ratu (1788-1791). No, osim ratnih događaja u radu su doneseni važni podaci iz osmanskih dokumenata vezani za Dubičku tvrđavu, za posadu u istoj, njene kapetane, mustahfize, džebedžije, azape, farize i dr. Tu su i drugi bitni podaci o predaji tvrđave osmanskoj strani, gradnji i opravci tvrđave, podaci o imenovanjima na raznim pozicijama osmanskih dužnosnika u Dubici, kršenjima zakona i raznim drugim nepravilnostima, kao i podaci dubičkoj džamiji. Na osnovu osmanskih dokumenata predočeni su do sada nepoznati događaji, procesi i ličnosti iz prošlosti osmanske Bosanske Dubice. Dr. Safet Bandžović u radu: „Djelovanje ruskih diplomata na Balkanu (1774-1875)“, donosi zanimljive podatke vezane za konzularnu aktivnost ruskih diplomanata u navedenom vremenu. Ukazano je da su ruski diplomati na Balkanu zastupali ambicioznu „istočnu politiku“ Rusije. Vrlo često njihovo djelovanje je nadilazilo konzularnu aktivnost, a s ciljem da se ostvari što dominantniji ne samo politički, već i kulturno-obrazovni i vjerski uticaj nad pravoslavnim stanovništvom Balkana. Dr. Nada Tomović govori o Rusko-austrougarskim sporazumima o Bosni i Hercegovini 1876-1908. godine. U radu je ukazano na namjere ove dvije velike sile prema Bosni i Hercegovini, te je predočeno zašto je Bosna i Hercegovina bila toliko važna u njihovim spoljnopolitičkim ciljevima.
Dr. Minela Radušić se bavi zanimljivom temom vezanom za liječenje bosanskohercegovačkih vojnika u toku Prvog svjetskog rata, koji su bili sastavnim dijelom austrougarskog vojnog korpusa. Na vrlo zanimljiv i historičan način predočen je značajan broj novih činjenica vezanih za uzroke oboljevanja bosanskohercegovačkih vojnika, kao i njihovo liječenje na frontu i izvan fronta. U radu je ukazano na funkcionisanja zdravstvene brige na frontu putem austrougarskih saniteta, kao i na liječenje vojnika u vojnim i civilnim bolnicama. Značajan broj boraca se se liječilo u opštinskim, kotarskim i Zemaljskoj bolnici Bosne i Hercegovine. Rad predstavlja vrijedan doprinos historiografiji. Zanimljiv rad se odnosi na Bošnjake u Mađarskoj tokom tzv. Sovjetske republike 1919. godine. Na osnovu novih historijskih izvora iznesene su činjenice o bosanskim vojnim jedinicma i Bošnjacima koji su nakon Prvog svjetskog rata ostali u Mađarskoj i bili dijelom burnih događaja vezanih za kratko egzistiranje tzv. Sovjetske republike Mađarske u 1919. godini. Zanimljiv rad se odnosi na otpor albanskog naroda protiv nasilnog raseljavanja Albanaca Kosova u periodu 1918-1941. godine. U radu je ukazano na mjere nasilja i terora srpsko-crnogorske vlasti za raseljavanje albanskog stanovništva, te na otpor albanskog stanovništva protiv nasilnog raseljavanja. Predočeno je, da Albanci nisu imali izbora osim da se suprostave mjerama nasilja i terora koje su srpsko-crnogorske vlasti provodile na Kosovu u navedenom vremenu. Jedan rad tretira pitanje portugalsko–španske granici kroz vjekove. Granica između ove dvije iberske zemlje poznata je kao La Raya, a prolazila je kroz mnoge peripetije u različitim vremenskim intervalima. Međutim, ulaskom ove dvije države u EU, ova granica je dobila simboličnu ulogu. U posebnom radu je dat opći pogled na ulogu Bošnjaka/Muslimana u Drugom svjetskom ratu. Dr. Mariyana Stamova u svom radu iznosi zanimljive činjenice o stavovima bugarske historiografije o AVNOJ-u i o jugoslovenskoj integraciji 1943. godine. Ukazano je da tadašnja bugarska politika, a kasnije i historiografija nisu prihvatile odluke Drugog zasijedanja AVNOJ-a i imali su sasvim drugačiji odnos prema ASNOM-u. Važne podatke u svom radu o Albancima Kosova u NOR-u (1941-1945), iznosi prof. dr. Alban Dobruna, ukazujući na doprinos albanskog naroda na Kosovu razvoju NOP-a i pobjedi fašizma.
Zanimljiv rad se odnosi na tematiku operativne djelatnosti OZN-e/UDB-e Crne Gore prema muslimanskom stanovništvu i vjerskim službenicima 1944-1947. godine. Na osnovu novih činjenica, izneseni su zanimljivi stavovi o položaju muslimana Crne Gore u navedenom vremenu. U posebnom radu je tretirana implementacija politike rekvizicije tokom 1945-1952. godine i uticaj iste na ekonomiju Kosova. Dr. Aida Ličina Ramić u svom radu piše o bespravnoj stambenoj izgradnji u Bosni i Hercegovini u vrijeme socijalizma sa posebnim osvrtom na Sarajevo. U radu je na osnovu neobjavljenih i objavljenih izvora, te štampe i literature sagledano pitanje fenomena bespravne gradnje, te ukazano na posljedice koje su iz nje proizašle. Dr. Izudin Šarić, u svom radu „Odnos Rusije i Zapada prema Bosni i Hercegovini početkom 21. vijeka“, ukazuje da prisustvo Rusije na Zapadnom Balkanu predstavlja značajan problem i nedoprinosi regionalnoj stabilnosti. Stoga, NATO-ve aspiracije širenja na ovu regiju imaju za cilj prijem što većeg broja zemalja u svoje članstvo, a kako bi se suzbio ruski uticaj u ovoj regiji.
U posebnom radu tretirano je pitanje tzv. „prave strane povijesti“, a što je sagledano kroz prezentaciju sedam primjera, pri čemu je iznijet stav da upotreba fraze „prava strana povijesti“ implicintno pretpostavlja moralnu superiornost onoga ko tu frazu izgovara, a ona proizilazi iz argumentacije koja se temelji na: generalizacijama, simplifikacijama, dognatičnosti i stavu o nepogrešivosti. Jedan rad se odnosi na uticaj savremenih demografskih procesa na kretanje broja učenika osnovnih škola u općini Bugojno od 2012/2013-2023/24. godine. U radu su analizirani osnovni demografski procesi koji su uticali na broj učenika tretiranih škola u navedenom periodu, te iznesen stav, da je prirodna depopulacija potpuno uticala na kretanje broja učenika tretiranih škola.
U poglavlju Prikazi, predstavljena su tri historiografska sadržaja: „Politika revizionizma: Negiranje zločina i genocida u Bosni i Hercegovini 1992-1995) (Istraživačka studija)“, autori: Jasmin Medić, Hikmet Karčić, Muamer Džananović, Elvedin Mulagić, Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo 2025; „Nastava historije: didaktičko-metodološki priručnik“, autor: Mirza Čehajić, Pedagoški zavod Zenica, Zenica 2025. i „Prespanski Turci: Historijsko-demografska studija“, autor: Salim Kadri Kerimi, Skoplje 2024. Riječ je o zanimljivim publikacijama koje tretiraju važnu i raznovrsnu historijsku tematiku, koja je na ovaj način približena naučnoj i široj javnosti.
U poglavlju Izvještaji, dat je detaljan Izvještaj vezan za Naučni projekat „HISTORIJSKI POGLEDI 2024“, Centra za istraživanje moderne i savremene historije Tuzla, održan u Tuzli, 15. i 16. novembra 2024. godine.
Prestavljeni sadržaji u trinaestom (13) po redu broju časopisa Historijski pogledi tretiraju raznovrsnu i zanimljivu tematiku iz oblasti historije i demografije. Ista se odnosi na različite historijske periode počev od osmanskog vremena do današnjih dana. Najveći broj radova je zasnovan na izvorima prvoga reda, pri čemu su tretirana važna pitanja te doneseni novi pogledi i stajališta, što predstavlja značajan doprinos historiografiji.
Nadamo se, da će i ovaj broj časopisa Historijski pogledi, kao i raniji, pobuditi interes i pažnju naučne i šire čitalačke javnosti. Doprinos ovom trinaestom (13) po redu broju časopisa Historijski pogledi dali su historičari i drugi istraživači iz više evropskih zemalja, te im se ovom prilikom zahvaljujemo, kao i svim drugim saradnicima.